Βυζαντινό κάστρο Χρυσοπόλεως στο Στρυμόνα
Πληροφορίες:
Νότια της Ε. Ο. Θεσσαλονίκης- Καβάλας σε μικρή απόσταση από το στόμιο του ποταμού Στρυμόνα και κατά μήκος μιας μικρής λιμνοθάλασσας, που σχηματίζεται από την παλαιά κοίτη του ποταμού, σώζονται λείψανα οχυρωματικού περιβόλου τα οποία στους χάρτες της περιοχής αναφέρονται άλλοτε ως Καλέδες, άλλοτε ως αρχαία Ηϊών και άλλοτε ως Χρυσόπολη. Τα ερείπια αυτά ταυτίζονται με τη βυζαντινή πόλη Χρυσόπολη της οποίας η ύπαρξη μαρτυρείται από τον 10ο αιώνα. Η Χρυσόπολη διαδέχθηκε στο οικιστικό πλέγμα της περιοχής την παλαιοχριστιανική Αμφίπολη, η οποία από τα τέλη του 7ου αι έπαψε να αναφέρεται στις πηγές. Τα σωζόμενα τμήματα της οχύρωσης της και οι άλλες επιφανειακές ενδείξεις υποδηλώνουν μια εγκατάσταση μεσοβυζαντινών χρόνων που αναπτύχθηκε σταδιακά και κατά τους υστεροβυζαντινούς χρόνους αποτελούσε τον κύριο οικισμό της περιοχής. Εδώ συγκεντρώθηκαν όλες οι εμπορικές δραστηριότητες που είχαν σχέση με τη διακίνηση των προϊόντων της κοιλάδας του Στρυμόνα. Ο Άραβας περιηγητής την περιγράφει σαν παραθαλάσσια πόλη ανάμεσα στη Ρεντίνα και τη Χριστούπολη (σημ. Καβάλα). Αναφέρεται επίσης μαζί με το Περιθεώριον στο Χρυσόβουλλο του 1082 με το οποίο ο Αλέξιος Α΄Κομνηνός παρεχώρησε διάφορα λιμάνια της βυζαντινής επικράτειας στους Βυζαντινούς, πράγμα που υποδηλώνει ότι ήταν ένα εμπορικά δραστήριο λιμάνι. Στη διάρκεια των εμφυλίων πολέμων του 14ου φαίνεται ότι διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στις επιχειρήσεις των αντιμαχόμενων πλευρών και ως λιμάνι και ως χερσαίος κόμβος, γεγονός που οδήγησε τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Γ΄ Παλαιολόγο να την συμπεριλάβει στις θέσεις για τις οποίες μερίμνησε για την οχύρωση της. Στα 1357 ο αυτοκράτορας Ιωάννης Ε΄Παλαιολόγος την παραχώρησε στους αδελφούς Αλέξιο και Ιωάννη οι οποίοι λίγο πριν την ανεκατέλαβαν από τους Σέρβους. Η πόλη παρουσιάζεται ακμάζουσα και μετά την οθωμανική κατάκτηση γύρω στα 1380 κσι φαίνεται ότι διατήρησε τη σημασία της ως εμπορικό κέντρο και οδικός σταθμός στην οδό Θεσσαλονίκης-Κωνσταντινούπολης. Στα 1553 η πόλη αναφέρεται μεν με το όνομα της αλλά παρουσιάζεται ως εγκαταλελειμένη. Κατά τα τέλη του 18ου– αρχές 19ου παρατηρείται νέα άνθηση των οικονομικών και εμπορικών δραστηριοτήτων στην περιοχή, η οποία και αποτελεί τόπο συγκέντρωσης των φόρων του σουλτάνου. Από τις περιγραφές των περιηγητών της εποχής αυτής, προκύπτει η ύπαρξη ενός μικρού λιμανιού με την επωνυμία Τσαϊ-γεζι δυτικώς της παλαιάς κοίτης του Στρυμόνα, δίπλα στα τείχη της, όπου υπήρχαν αποθήκες για συγκέντρωση σιτηρών, το οίκημα του τελωνοφύλακα και άλλες βοηθητικές εγκαταστάσεις. Η διάβαση του Στρυμόνα στο σημείο αυτό γινόταν με περαταριά, είδος πορθμείου δηλαδή που επίσης ονομαζόταν Τσάγεζι. Σήμερα τα ερείπια της πόλης απειλούνται από την ολοένα και αυξανόμενη πίεση για δημιουργία παραθεριστικού οικισμού.
Από τον οχυρωματικό περίβολο που ορίζει την πόλη διατηρούνται λιγοστά τμήματα, τα οποία όμως ανήκουν σε όλες τις πλευρές και επιτρέπουν την αποκατάσταση της πορείας του. Η βόρεια πλευρά εκτείνεται κατά μήκος της λιμνοθάλασσας, ακολουθώντας σε τεθλασμένη γραμμή την ακτογραμμή, ενώ οι υπόλοιπες τρείς σχηματίζουν ένα ορθογώνιο. Σε αρκετό μήκος και ικανό ύψος σώζεται η δυτική πλευρά στο εσωτερικό της οποίας διατηρούνται ίχνη τειχοπεσσών που στήριζαν τον περίδρομο. Οι δυο γωνιακοί πύργοι ήταν μάλλον κυκλικοί, ενώ οι υπόλοιποι είναι τετράπλευροι. Οι είσοδοι των σωζομένων πύργων βρίσκονται ψηλότερα από το έδαφος. Μια πύλη ανάμεσα σε δυο προεξοχές του τείχους ανοίγεται στη δυτική πλευρά και οδηγούσε μάλλον στην διάβαση του ποταμού. Μια δεύτερη, ανάμεσα σε δυο ισχυρούς πύργους, υπάρχει στην ανατολική πλευρά. Ίσως πρόκειται για την κύρια πύλη της πόλης που τη συνέδεε με τους χερσαίους δρόμους. Στο μέσον σχεδόν της εξωτερικής περιμέτρου ένα εσωτερικός ορθογώνιος περίβολος, περικλείει έξαρμα του εδάφους, ορίζοντας μάλλον την ακρόπολη της πόλης.
Η τειχοποιία με τα επάλληλα πλινθία στους κατακόρυφους αρμούς ανάμεσα στις πέτρες, πλινθία στους οριζόντιους αρμούς που κατά τόπους σχηματίζουν οριζόντιες σειρές είναι χαρακτηριστική της εποχής των Παλαιολόγων.
